Sto lat temu wprowadzono polską złotówkę. Jak zmieniała się waluta przez lata?

W dawnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów funkcjonowało wiele walut i nominałów, jak półgrosz (do 1526 r.), grosz (1367-1795), półtoraki - 1,5 grosza (1614-1660), dwojaki - 2 grosze (sporadycznie za Jana Kazimierza 1648-1668), trojaki - 3 grosze (1528-1795), czworaki - 4 grosze (1565-1568), szóstaki - 6 groszy (1528-1764) oraz orty - 18 groszy (1609-1756). Po raz pierwszy złoty pojawił się w 1663 r. i był jednostką wyłącznie obrachunkową. Początkowo obliczane były na 14 groszy, a potem na 30 groszy. Złoty był bity również w okresie Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego do 1841 r.

Odzyskanie niepodległości spowodowało wprowadzenie własnej waluty. Na początku używano marki niemieckiej, korony austriackiej i marki polskiej, czyli waluty Królestwa Polskiego. Dekretem Józefa Piłsudskiego z 7 grudnia 1918 r. jedynym środkiem płatniczym stała się marka polska. W 1919 r. wycofano korony austriackie, a w 1920 r. - marki niemieckie.

Zastanawiano się, jaka ma być nazwa waluty. Ostatecznie wygrał „złoty" przez „lechem", „polem", „piastem", „sarmatem", czy „kościuszką".

Konieczność wprowadzenia nowej waluty powodowała też hiperinflacja. Kurs dolara po wojnie polsko-bolszewickiej wzrósł sześciokrotnie do 17 tys. marek polskich; po zabójstwie prezydenta Gabriela Narutowicza w 1922 r. - do 33 tys. marek polskich, a w II półroczu - ze 100 tys. marek polskich do 6 mln marek polskich. Próbę reformy waluty podjął Władysław Grabski, dwukrotny premier i trzykrotny minister skarbu. Próba zakończyła się fiaskiem, gdy był ministrem skarbu za czasów rządów Władysława Sikorskiego i Wincentego Witosa. Gdy po raz drugi został premierem i ministrem skarbu przeprowadził udane już zmiany.

Kurs dolara:

• 30 września 1921 r. - 6 tys. 550 marek polskich
• 31 grudnia 1921 r. - 2 tys. 922 marek polskich
• 31 grudnia 1922 r. - 17 tys. 800 marek polskich
• 31 grudnia 1923 r. - 6 mln 375 tys. 000 marek polskich
• 31 marca 1924 r. - 9 mln 250 tys. 000 marek polskich

Kwoty robią wrażenie, ale co można było za to kupić? Za 1 kg chleba w czerwcu 1921 r. płacono 75 marek polskich, a w lutym już 2 tys. 600 marek polskich. Z kolei za 1 korzec (98,3 kg) ziemniaków w czerwcu 1921 r. płacono 2 tys. marek polskich, a w lutym 1923 r. - 10 tys. marek polskich.

W styczniu 1924 r. rząd wydał rozporządzenie o powołaniu nowej waluty - złotego, a jej emitentem został Bank Polski, który zastąpił Polską Krajową Kasę Pożyczkową. Złoty wszedł do obiegu dokładnie 29 kwietnia 1924 r. Emisja złotego miała w 30 proc. pokrycie w złocie, dewizach i stabilnych walutach zagranicznych. Jeden złoty był równy frankowi szwajcarskiemu i był oparty na parytecie złota (0,29 grama) i dolara (5,18 zł na 1 USD). Nowa waluta, czyli złoty (ważne! - złotówka to określenie potoczne) wart był tyle co 1 frank szwajcarski. 1 dolar amerykański kosztował 5,18 zł, 1 marka niemiecka - 1,23 zł, a 1 funt szterling - 25,21 zł.

Przykładowo: 1 kg chleba kosztował 75 groszy (żytni) i 1,40 zł (pszenny), 1 kg kiełbasy - 4,89 zł, 1 kg masła - 8,69 zł, a 1 litr mleka - 62 grosze. Jak to się ma do zarobków? Murarz zarabiał 280-320 zł miesięcznie, nauczyciel szkoły średniej - 316-550 zł miesięcznie, profesor zwyczajny - 900-1 tys. 300 zł miesięcznie, a premier rządu - ok. 1,6 tys. zł miesięcznie.

W okresie okupacji niemieckiej na terytorium Generalnego Gubernatorstwa wprowadzono nową walutę o nazwie złoty, a dawne banknoty były specjalnie ostemplowane. Na terenach przyłączonych do Rzeszy obowiązywała Reichsmarka, a na terenach przyładzonych do ZSRR - rubel.

Nowe pieniądze zostały wprowadzone ustawą sejmową 28 października 1950 r. i stanowiła wartość 0,222168 grama czystego złota, czyli tyle co sowiecki rubel. Wymieniano je w stosunku 100;3 dla płac i 100:1 dla banknotów w obiegu i depozytów bankowych. Wprowadzono monety o wartości 1, 2, 5, 10, 20 i 50 groszy oraz banknoty o wartości 2, 5, 10, 20 50, 100 i 500 zł. W 1960 r. wymieniono 2 i 5 zł na monety, a w 1965 r. - również 10 zł. W 1966 r. wprowadzono banknot o nominale 1 tys. zł, a w 1975 r. zmieniono banknoty przedstawiające ludzi pracy na sylwetki wielkich Polaków. Z czasem rozpoczęto emisję banknotów o wyższych nominałach: 200 zł - 1976 r., 2 tys. zł - 1977 r., 5 tys. zł - 1982 r., 10 tys. zł - 1987 r., 20 tys. zł - 1989 r., 50 tys. zł - 1990 r., 100 000 zł - 1990 r., 200 tys. zł - 1989 r., 500 000 - 1990 r., 1 mln zł - 1991 r. i 2 mln zł - 1992 r.

Jak to ma się do cen i płac? Przeciętna płaca na pocz. lat 70. XX w. wynosiła od 1,9 tys. zł do 2,5 tys. zł, a już pod koniec dekady - od 2,5 tys. zł do 4 tys. zł.

1 kg chleba można było kupić za 3 zł, 1 kg makaronu - za 7,5 zł, 1 litr mleka - za 2,70 zł, 0,25 kg masła - za 17,50 zł, 1 jajko - za 2,70 zł, 1 kg cukru - za 10,50 zł, 1 kg kiełbasy - za 44 zł, 1 kg schabu - za 56 zł, a za 1 mkw mieszkania w Warszawie w płacono od 10 do 12 tys. zł.

Na przełomie lat 80. i 90. XX w. nastąpiła hiperinflacja, która osiągnęła poziom 1 tys. 395 proc. Pod koniec 1994 r. zdecydowano o denominacji. Wprowadzono wówczas monety 1, 2, 5, 10, 20, 50 groszy oraz 1, 2 i 5 zł oraz banknoty 10, 20, 50, 100 i 200 zł. Banknot 500 złotowy wszedł do obiegu w 2016 r. 1 stycznia 1995 r. wycofano stare banknoty o nominałach 10, 20 i 50 zł, a ostatecznie 1 czerwca 1995 r. wycofano banknoty o nominale 1 i 2 mln zł. 1 stycznia 1997 r. stare banknoty przestały być środkiem płatniczym. Do 31 grudnia 2010 r. można było wymieniać banknoty i monety sprzed denominacji, jednak najmniejsza kwotą było 100 zł, które odpowiadało 1 groszowi. Według szacunków Narodowego Banku Polski do końca 2009 r. nie wymieniono 8 mld 283,4 mln sztuk starych monet i banknotów o łącznej wartości 174,8 mln nowych złotych.